Het ontstaan van Het Nutshuis en de renovatie van het bankgebouw

Het einde van de Nutsspaarbank in 1992 betekende nog niet het einde van een bank in Het Nutshuis. Tot 2003 was de VSB Bank hier gevestigd. Toen deze bank vertrok moest de eigenaar van het pand, Fonds 1818, een beslissing nemen over de bestemming van het gebouw.

Het bestuur van Fonds 1818 nam al in 1998 het besluit om Het Nutshuis niet te verkopen. In dit gebouw lagen tenslotte de wortels van het fonds: de Nutsspaarbank. Het gebouw zou een functie moeten krijgen die overeenkwam met de doelstellingen van het fonds. Maar hoe geef je zoiets vorm? Na een aantal discussies werd besloten het pand te renoveren en te verhuren aan organisaties met sociaal-maatschappelijke doelstellingen. Tot op de dag van vandaag is dit één van de functies van Het Nutshuis.

In 2001 werd in opdracht van Fonds 1818 de renovatie ingezet. Het architectenbureau Braaksma en Roos stelde een plan op voor renovatie en gebruik van Het Nutshuis. 

Het idee achter de renovatie

In eerste instantie is het nooit de bedoeling geweest om het gebouw terug te brengen naar de situatie in 1921. Belangrijk was vooral dat het herstelde gebouw zou voldoen aan de gebruiksnormen van de 21e eeuw. Gedurende de verbouwing kwamen er onder systeemplafonds en achter voorzetwanden echter allemaal originele details tevoorschijn. Langzaam veranderde de doelstelling van de renovatie, mede omdat de schoonheid van het gebouw zichtbaar werd.

Zo zijn er veel details geheel of gedeeltelijk gerestaureerd: de gele en groene tegels die de muren versieren op de begane grond, de pilaren in de Bankhal en de aansluitpunten voor het stofzuigersysteem (het systeem zelf is wel verdwenen). Maar sommige details legden toch het loodje, omdat het heel duur zou zijn om ze te restaureren of omdat er bijna niets meer van over was, bijvoorbeeld de tegelvloer in de Bankhal en de glas-in-lood kap. 

De kluizen

De Nutsspaarbank was de Haagse bank met de meeste publiekskluisjes. Om de kelder te kunnen verbouwen moesten alle safeloketten door de huurders worden leeggehaald, dit waren er maar liefst tienduizend. Niet alle huurders kwamen opdagen, waardoor er ook kluisjes werden open geboord. Tot de vreemdste vondsten behoorden een flesje eau de cologne en propaganda voor de extreemrechtse politicus Joop Glimmerveen.

In 2001 had het gebouw vier kluizen: drie uit de jaren zeventig (de hypotheekkluis, de waardepapierenkluis en de kofferkluis) en één uit 1921 (de safelokettenkluis). De drie nieuwere kluizen zijn afgebroken om ruimte te maken voor het café en de achteringang. Het slopen van de kluizen rond de centrale kluis heeft drie maanden gekost. Er waren regelmatig hulpconstructies nodig om de andere delen van het gebouw te ondersteunen. Het verwijderen van de kluis sloeg letterlijk een krater in het gebouw. Alleen de kluisdeuren wogen al 6,5 ton. 

De centrale kluis uit 1921 is met een aantal kleine aanpassingen bewaard gebleven en functioneert nu als film- en vergaderzaal. Er ligt geen cent meer in de kelder, maar de oude publiekskluisjes zijn nog wel te bewonderen. 

Een ander mooi overblijfsel in de kelder is een ontsnappingsdeurtje van de kluis dat toegang bood tot de poort voor de geldwagens aan de achterkant van het gebouw. Als er via die poort zou worden geprobeerd de bank te overvallen, konden de kassiers ontsnappen zonder dat ze de grote kluisdeur hoefden te openen. Dit moest dan wel op handen en voeten. 

De Bankhal

De monumentaliteit van de entreehal van Het Nutshuis, de Bankhal, werd pas zichtbaar toen het verlaagde systeemplafond eruit kwam en het originele plafond nog eens 2,2 meter hoger bleek te zijn, ondersteund door pilaren. Na deze openbaring ontstond al snel het plan om deze hal in zijn volle glorie te herstellen.

Uit een folder ten tijde van de opening van de Nutsspaarbank: 
Bij binnenkomst komt het publiek in een ruime hal met glazen kap, die zorgt voor een goede lichttoetreding. (…) Links in de hal zijn loketten voor de bediening. Rechts staat een lessenaar waarachter de boekhouder toezicht kan houden op het personeel. (…) Langs de zijde van de Jan Hendrikstraat is de kantoorruimte met telmachine, die in verband met het lawaaierige werk voorzien is van dubbelglas.

Tot 1963 stonden in de hal loketten en werd de ruimte gebruikt voor de ontvangst van spaarbankklanten. Toen deze functie werd verplaatst naar het aangrenzende pand in de Jan Hendrikstraat (het huidige Ibis hotel), werd de glas-in-loodkap (passend bij het glas-in-lood boven de voordeur, dit bestaat nog wel) boven de hal verwijderd en vervangen door een plat dak met verlaagde plafonds. In 2003, toen de VSB bank vertrok, kreeg de Bankhal opnieuw een glazen dak.

De toren terug

De originele Nutsspaarbank had een toren aan de kant van de Jan Hendrikstraat. Op de eerste en tweede verdieping van de toren was een royale ruimte gereserveerd voor de inwonende conciërge met zijn gezin. De permanente bewoning was kennelijk nodig om de veiligheid te waarborgen. 

In 1963 werd de toren afgebroken om de oude Nutsspaarbank te verbinden met het nieuwe kantoor aan de Jan Hendrikstraat. In het plan van Braaksma en Roos wordt geopperd om de toren weer op te bouwen, om het gebouw weer de vorm in de straat te geven die het van oorsprong had. Het laatste woord was aan de commissarissen, maar met een kostenplaatje van ongeveer 1,2 miljoen gulden was dit geen gemakkelijke beslissing. Toch is de toren er gekomen, die werd weer opgebouwd in kalk, zandsteen en baksteen.

Het Nutshuis voor lokale kunst en maatschappij

Na de renovatie werd het hoofdkantoor van de Nutsspaarbank in 2006 Het Nutshuis. Lokale kunst en maatschappij waren onderwerp van debatten, lezingen, tentoonstellingen, workshops, films en muziek. In Het Nutshuis ontmoetten studenten van de Koninklijke Academie voor de Beeldende Kunst (KABK) en jonge kunstenaars het Haagse publiek. In de debatten stonden maatschappelijke opvattingen tegenover elkaar. Op deze manier werd de geest van ’t Nut naar de huidige tijd vertaald.

Bekijk hier een oude folder van Het Nutshuis.

Speciale editie Krant 1818 in 2006

Tussen 2001 en 2008 publiceerde Fonds 1818 een krant genaamd Krant 1818. Deze verscheen in eerste instantie tien keer per jaar en later vier keer per jaar. In deze speciale uitgave van Krant 1818 wordt uitgebreid verteld over de renovatie van het spaarbankgebouw en de opening van Het Nutshuis in 2006.